"TRĘDOWATA" KSIĘŻNICZKA

25 maj 2018 r.

Pałac radziwiłłowski w Ciszycy (Ruheberg)

Jest miejscowość zwana przez Niemców Ruheberg, a w obecnie Ciszyca, położona u podnóża Góry Radziwiłłówki, będącej częścią Kowar. Z tą miejscowością związana jest opowieść o tragicznej miłości pewnej polskiej księżniczki. Kim była bohaterka tej opowieści?  

 

 

O, nie byle kim, bo młodziutką i śliczną Elżbietą Radziwiłłówną, córką księcia Antoniego Radziwiłła, namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego, z ramienia króla Prus, oraz uczennicą samego geniusza Fryderyka Chopina, którego miała zaszczyt rysować.

Elżbieta, zwana w rodzinie Elizą, była wnuczką słynnego wojewody wileńskiego księcia Michała Radziwiłła i Heleny z Przeździeckich księżny Radziwiłłowej. Z dziadka i babki nie mogła być dumna, gdyż oboje nie zasłużyli sobie na dobrą pamięć. Wojewoda był targowiczaninem, któremu obcy był patriotyzm, pobierał od trzech zaborców pieniądze i podpisywał dokumenty o rozbiorze Rzeczypospolitej Był też człowiekiem chorobliwie skąpym, po prostu mrzygłodem, choć dobrym gospodarzem swoich majętności. Za pieniądze uzyskane od carowej Katarzyny, za akces do Targowicy i podpisywanie dokumentów rozbiorowych, kupił pałac w Nieborowie. 

Dziadek Elizy książę Michał Hieronim Radziwiłł.

Babka, piękna Helena, także nie grzeszyła patriotyzmem, będąc kochanką króla Stasia i kolejnych ambasadorów carycy Katarzyny II, którą księżna uwielbiała, będąc jej honorową damą dworu i często przebywając na dworze w Petersburgu. Jedyną jej zasługą było założenie wspaniałego parku Arkadii, w Nieborowie. Dzieci, na szczęście, nie wdały się w rodziców.

 Babka Elizy, księżna Helena Radziwiłłowa

Syn Michał Gedeon był Naczelnym Wodzem w Powstaniu Listopadowym w 1831 roku, za działalność powstańczą został zesłany w głąb Rosji. Trzy córki urodziły się pod fatalną gwiazdą. Najstarsza Krystyna, podobno kochała się w Tadeuszu Kościuszce. Matka, pragnąć wybić jej tę miłość z głowy, wysłała ją na dwór carycy Katarzyny. Biedna księżniczka zmarła, przeziębiwszy się w czasie pogrzebu carowej. Drugą córkę, śliczną Anielę, matka wydała za księcia Konstantego Czartoryskiego. Małżeństwo było nieudane, gdyż młody książę kochał się w swej przyrodniej siostrze Cecylii Beydale. Aniela młodo zmarła na suchoty. 

Aniela z Radziwiłłów Czartoryska

 Trzecia córka Róża również zmarła, nie dożywszy nawet dwudziestu lat.

Ojciec księżniczki Elizy, książę Antoni Radziwiłł, drugi syn wojewody wileńskiego Michała, był człowiekiem znakomicie wykształconym w Berlinie, bardzo muzykalnym i zdolnym kompozytorem. Między innymi napisać muzykę do sztuki Goethego „Faust”, wysoko cenioną przez muzykologów. Jako namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego, sprzeciwiał się skutecznie germanizacji Wielkopolski. 
 

Książę Antoni Radziwiłł ojciec Elizy.

Książę Antoni poślubił księżniczkę Hohenzollern Luizę Pruską, córkę księcia Ferdynanda Pruskiego, brata króla Prus. Miał z nią kilkoro dzieci, a jedną z jego córek była właśnie księżniczka Elżbieta, zwana w rodzinie Elizą. Równie utalentowana jak ojciec, ładnie rysowała i dobrze grała na fortepianie. To jej zawdzięczamy młodzieńczy portrecik Fryderyka Chopina, częstego gościa w Antoninie, rezydencji księcia Radziwiłła. Genialny kompozytor dawał jej lekcje muzyki, a nawet dedykował jej jakiś swój utwór.

Księżniczka Eliza była powszechnie lubiana za swój łagodny charakter i wiośniana urodę. Matka Elizy, Jej Królewska Wysokość Luiza Pruska, zakładała szkoły dla dziewcząt z polskim językiem wykładowym, w całym 
Wielkim Księstwie Poznańskim, jak wówczas nazywano Wielkopolskę. 

 Matka Elizy, Luiza Pruska Hohenzollern

Ceniła bardzo związki rodzinne, będąc ciotką kronprinca, Wilhelma Hohenzollerna, czyli następcy tronu pruskiego, syna króla Prus Fryderyka Wilhelma III. Młody i urodziwy książę Wilhelm, często przebywał w radziwiłłowskich rezydencjach, u ciotuni Luizy i z Elizą znali się od dziecka. Nie wiadomo kiedy, dziecinna przyjaźń przekształciła się w dojrzałą miłość. W czasie pobytu w Trauerwald, następca tronu Prus, poprosił o rękę księżniczki Elizy.

Wilhelm Pruski - ukochany Elizy.

 Fryderyk Wilhelm III wyraził zgodę, bo księżniczka Elżbieta była po matce, w połowie Niemką. Córką Jej wysokości Luizy Pruskiej. Dla Eliza rozpoczął się najpiękniejszy okres życia. Na dworze królewskim w Berlinie, brała udział w balach, zabawach i przedstawieniach. Szczególnie pięknie wyglądała jako czarodziejka Peri w modnym wtedy poemacie „Peri i raj” Tomasa Moore W oryginalnym stroju Peri, została sportretowana.

Eliza w stroju czarodziejki Peri.

 W swoim narzeczonym Wilhelmie, Eliza była głęboko i namiętnie zakochana, nie zdając sobie sprawy, że Wilhelm nie grzeszy stałością uczuć. Nikt z rodziny książąt Radziwiłłów nie miał wątpliwości, że narzeczeństwo Elizy z następcą tronu, zakończy się przed ołtarzem, a po śmierci króla Prus, zasiądzie ona wraz z mężem, jako królowa na pruskim tronie.

Pałać Radziwiłłów w Antoninie.

 Eliza bardzo lubiła rodzinną rezydencję w Ruheberg (Ciszycy). Przyjeżdżała tam z rodzicami i rodzeństwem na lato, odbywając dalekie wycieczki piesze w Karkonosze. Kiedy w pałacu w Antoninie bywał Fryderyk Chopin, dedykując księciu Antoniemu swoje słynne Trio fortepianowe opus 8, młodziutka księżniczka brała u niego lekcje gry na fortepianie, i zabawiała gościa, rysując portrecik Fryderyka siedzącego przy fortepianie. Chopin doceniał jej zdolności rysunkowe, wyrażając się o nich pochlebnie w liście do Tytusa Wojciechowskiego.

Koncert Chopina w rezydencji Radziwiłłów w Antoninie.

Jednak na dworze pruskim nie wszystkim podobało się, że księżniczka Eliza po ojcu Polka, zasiądzie w przyszłości na pruskim tronie. Niespodziewanie, Ministerstwo Domu Królewskiego w Berlinie, wydało orzeczenie, iż ksieżniczka Elżbieta Radziwiłłówna, nie jest Ehewűrdig, czyli nie ma krwi królewskiej i może zostać wyłącznie żoną morganatyczną następcy tronu Wilhelma, bez praw dynastycznych, a dzieci zrodzone z tego zwiążku, nigdy nie zasiądą na tronie.

 

Królowa Barbara Radziwiłłówna

Orzeczenie to było fałszywe, mając na celu inne rachuby polityczno - matrymonialne Prus. Na próżno ojciec Elizy, ksiażę Antoni powoływał się na królewskie koligacje rodowe. Wszak Barbara Radziwiłłówna była koronowaną królową Polski, a córka księcia Bogusława Radziwiłła, tego z „Potopu”, poślubiła pruskiego następcę tronu. Genealogiczne targi trwały całe lata. Jednak Prusacy upierali sie przy twierdzeniu, iż panna Radziwiłłówna nie jest odpowiednią partią dla następcy tronu pruskiego.
 

Piec w holu pałacu w Antoninie, przybrany rogami.

Biedna Eliza cierpliwie czekała na wynik negocjacji, wierząc w miłość i oddanie narzeczonego. Miała fatalnego pecha, bo książę Wilhelm miał słaby charakter i łatwo dał się przekonać, że małżeństwo z księżniczką Radziwiłłówną jest politycznie niewskazane. Celem Wilhelma była korona i tron pruski, nic poza tym się nie liczyło.

Wilhelm i Eliza

 Wielki świat bardzo współczuł ślicznej księżniczce. Czyniono nawet próby adoptowania Elizy przez cara Rosji Aleksandra I. Leczy były to starania upokarzające dumę książąt Radziwiłłów i skończyły się niepowodzeniem. A Eliza nadal żyła złudzeniami, że Wilhelm ja kocha i pokona dzielące ich trudności. Kiedy spotkali się po trzech latach rozłąki, książę zapewniał, że nadal ją kocha. Tymczasem Konferencja ministrów pruskich orzekła, że związek kronprinca z księżniczką Elżbietą jest niepożądany. Wkrótce w prasie niemieckiej pojawiła się wiadomość, że następca tronu zrywa zaręczyny z Radziwiłłówną i niedługo poślubi księżniczkę niemiecką Augustę Sachsen-Weimar.

Augusta Sachsen-Weimar.

 Tym razem Wilhelm sam oznajmił Elizie o zerwaniu zaręczyn, tłumacząc się wykrętnie racją stanu i zaręczając, że mimo wszystko będzie jej wierny aż po grób! Biedna Eliza uwierzyła, bo koniecznie z całego serca, chciała mu wierzyć. Wilhelm wyjechał i znalazłszy się w Berlinie zaczął zalecać się do pewnej damy dworu. Stosując się do woli ojca i cara Rosji Mikołaja I, wrogiego wszystkiemu co polskie, Wilhelm poślubił młodą księżniczkę Augustę Waimarska, brzydką, pospolitą dziewczynę.

Książę Antoni Radziwiłł stracił urząd Namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Nastał rok 1831 i wybuchło Powstanie listopadowe, w którym udział wzięło dwóch jego synów. Eliza była niepocieszona, głęboko przeżywając zawód miłosny.

Jan Adolf II von Schwanzenberg, prawdopodobnie to ten narzeczony Elizy.

Po śmierci ojca, Eliza często przebywała w Ciszycy, wspominając swoją wielką miłość. Po jakimś czasie, pod wpływem namów rodziny, zaręczyła się z młodym i przystojnym austriackim księciem Schwarzenbergiem, to jednak o swej pierwszej miłości nigdy nie zapomniała i jej nie przebolała. 

Eliza Radziwiłł na łożu śmierci.

Zresztą prześladował ją jakiś fatalny pech, bo drugi narzeczony, dziwnym zrządzeniem losu, także w ostatniej chwili wycofał się, zrywając narzeczeństwo. Tego już nieszczęśliwa Elżbieta przeboleć nie mogła. Wkrótce, w 1834 roku, zmarła na gruźlicę i spoczywa snem wiecznym w grobowcu rodzinnym w Antoninie.

Książę Wilhelm zasiadł na pruskim tronie w 1861 roku, a w 1871 koronował się na cesarza Rzeszy Niemieckiej, jako cesarz Wilhelm I. 

Cesarz Rzeszy Niemieckiej Wilhelm I

 Wraz z kanclerzem Prus Bismarckiem, był twórcą zjednoczonych Niemiec. Za jego panowania znacząco nasiliła się germanizacja Wielkopolski.